Οι Βλάχοι της Αν. Μακεδονίας έλκουν την καταγωγή τους από όλο τον μητροπολιτικό χώρο – κοιτίδα των Βλάχικων (Ηπειρώτικης καταγωγής) πληθυσμών, τα όρια του οποίου συμπίπτουν με τα όρια του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου. Ο χώρος αυτός καθορίζεται από την οροσειρά της Πίνδου, τον ορεινό όγκο του Γράμμου και την περιοχή γύρω και κάτω από την Μοσχόπολη. Θα πρέπει όμως να προϋπήρχαν μικροί θύλακες Βλάχων, κυρίως στον ορεινό χώρο του Μπέλλες.

Κύριες αιτίες για τη μετανάστευση των Βλάχων από τις κοιτίδες τους ήταν:
α) ο υπερπληθυσμός και η στενότητα του χώρου (βοσκοτόπια),
β) η σταδιακή απώλεια αρματολικιών και η ζηλοφθονία για τον πλούτο τους από τους εξισλαμισθέντες Αλβανούς,
γ) η απώλεια των προνομίων της Βαλιντέ Σουλτάνας και οι διώξεις κατά τους χρόνους του Αλή Πασά,
δ) η αντιπαλότητα του Ισμαήλ μπέη των Σερρών με τον Αλή Πασά και η ευνοϊκή του μεταχείριση προς τους νεοαφιχθέντες,
ε) η αποτυχία επαναστατικών κινημάτων στα οποία συμμετείχαν ενεργά, όπως του Διονυσίου του Οικονόμου (Μητροπολίτου Τρίκκης και Σταγών) στις αρχές του 17ου αιώνα, τα Ορλοφικά ( 1770 ), η επανάσταση του 1821 και τα μετεπαναστατικά κινήματα του 1854 και 1865 στη Θεσσαλία, Δυτική Μακεδονία και Ήπειρο.
Έτσι στον χώρο της Αν. Μακεδονίας εγκαταστάθηκαν κυρίως Βλάχοι Αβδελιάτες από την Αβδέλλα Γρεβενών, Γραμμουστιάνοι από την Γράμμουστα Ν. Καστοριάς, Μοσχοπολιάνοι από την Μοσχόπολη Β. Ηπείρου, Μότσιανοι από την περιοχή του Ασπροποτάμου Τρικάλων, Νεβεστιάνοι από το Νυμφαίο Φλώρινας, Μπαϊσιώτες από την Βωβούσα και άλλα Βλαχοζαγοροχώρια των Ιωαννίνων, Μπλατσιώτες από τη Βλάστη Κοζάνης, Ντενισκιώτες από την Αετομηλίτσα Γράμμου, Σαμαριναίοι, Μετσοβιάνοι από Μέτσοβο και Μαλακάσι, καθώς επίσης Κοκκινοπλίτες και Λιβαδιώτες από τον Όλυμπο.

Από τους παραπάνω, οι Μοσχοπολιάνοι, Νεβεστιάνοι και Μπλατσιώτες ήδη από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα εγκαθίστανται και ιδρύουν μεγάλους εμπορικούς οίκους σε στρατηγικά σημεία – περάσματα της Αν. Μακεδονίας, όπως: Άνω Πορόϊα, Σέρρες, Προσωτσάνη, Δράμα, Καβάλα, Νιγρίτα και Πράβι. Με την πάροδο του χρόνου γίνονται πυρήνας της αστικής τάξης και χάνουν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους.

Στα Σέρρας ιδρύουν σπουδαίους εμπορικούς οίκους οι αδελφοί Τζαρτζούλη από το Μέτσοβο, οι οικογένειες Σίνα από Μοσχόπολη, Δούμπα από Μπλάτσι, Κασομούλη από Πισοδέρι όπως και άλλοι. Εξάγουν αγροτικά προϊόντα, κυρίως βαμβάκι και καπνό, προς τις Χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και πολλοί από αυτούς εγκαθίστανται σ’ αυτές.

Οι Αβδελλιώτες, Γραμμουστιάνοι αλλά και οι λίγοι σήμερα Μότσιανοι αποτελούν πλέον μία ενιαία πολιτισμική ομάδα, την πιο ενδιαφέρουσα από πλευράς πολιτιστικής κληρονομιάς. Ήρθαν στην περιοχή διωγμένοι από τον Αλή Πασά κατά κύματα στα τέλη του 18ου αιώνα, στα 1810 και 1820. Μετά από πολύχρονη περιπλάνηση στον Μακεδονικό χώρο, εγκαθίστανται τελικά στα χωριά Άνω Πορόϊα, Ράμνα (το μοναδικό με αμιγές Βλαχόφωνο πληθυσμό τον 19ου αιώνα), Λιπόσιοι του Μπέλες και Βαρβάρα στην Αρναία Χαλκιδικής.

Σήμερα στον Ν. Σερρών ιδιαίτερο λαογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Βλάχοι του Χιονοχωρίου, το οποίο από το 1968 έπαψε να κατοικείται και αυτοί από τα Βλάχικα Καλύβια του Λαϊλιά τα οποία δεν υφίστανται πλέον αφού καταστράφηκαν ολοσχερώς το 1939. Από τους παραπάνω Οικισμούς προέρχονται κυρίως τα Μέλη του Συλλόγου Βλάχων Ν. Σερρών « Γεωργάκης Ολύμπιος » που ιδρύθηκε στα 1976 με σκοπό την διαφύλαξη μιας πλούσιας και ανεκτίμητης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ολόκληρο το κείμενο υπάρχει στη σελίδα :
http://vlahoi.net/tragoudia-xoroi/oi-vlahoi-tis-anatolikis-makedonias