Πολιτιστικός Σύλλογος Προβατά Ν. Σερρών "Φωτοδότης"

Το χωριό βρίσκεται δυτικά της πόλης των Σερρών σε απόσταση περίπου 15 χιλιομέτρων από αυτήν. Στην είσοδο του χωριού από τις Σέρρες, υπήρχαν αριστερά και δεξιά σπαρμένες λεύκες, δίνοντας όψη δροσιάς και ξεχωριστού κάλλους.

Το χωριό αρχικά κατοικήθηκε από γηγενείς και τούρκους. Βρισκόταν δίπλα στον ποταμό Στρυμόνα και ονομαζόταν «Γενί – κιοϊ» (καινούριο χωριό). Οι συχνές πλημμύρες του ποταμού ανάγκαζαν τους κατοίκους να μεταφέρουν τις πρόχειρες κατοικίες τους σε νέα τοποθεσία, μέχρι την σταθεροποίηση στην σημερινή του θέση και σε απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων από την αρχική.

Η μετεγκατάσταση έγινε μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, όπου τη θέση των τούρκων πήραν πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία και τη Μ. Ασία.

Στον Προβατά οι πρόσφυγες έφτασαν μετά την καταστροφή του 1922. Οι Θρακιώτες περίπου 90 οικογένειες, από Ραιδεστό με τους περισσότερους από το χωριό Σελτζίκιοϊ και από Μάλγαρα, Σαράντα Εκκλησιές, Καλύβια της Ανατ. Θράκης. Οι Μικρασιάτες 50 οικογένειες, από την Προύσα και το κοντινό χωριό Πάμπουτζακ καθώς και από την περιοχή της Σμύρνης και το χωριό Μπαλατλή. Περίπου 15 οικογένειες ήρθαν κυρίως από το χωριό Άσπρος της περιοχής Βάρνα, την Σωζόπολη και την Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας. Οι Γηγενείς περίπου 20 οικογένειες, με κάποιους από την περιοχή Κλειδί (Ρούπελ). Μικρός αριθμός Αρμενίων που εγκατέλειψε το χωριό με τη λήξη της βουλγαρικής κατοχής (1944). Αργότερα εγκαταστάθηκαν Σαρακατσαναίοι.

Μεταξύ των κατοίκων έχει συντελεστεί τέλεια αφομοίωση.

Το σημερινό του όνομα υπάρχουν δύο εκδοχές που το δικαιολογούν. Η πρώτη, ότι δόθηκε προς τιμή του Κερκυραίου Αξιωματικού Ιωάννη Προβατά που σκοτώθηκε στην περιοχή το 1918, στους Ελληνο βουλγαρικούς πολέμους . Η δεύτερη, ότι δόθηκε από την επιτροπή ονοματοδοσιών, λόγω του μεγάλου αριθμού προβάτων στην περιοχή, ως λύση στη διαφωνία των κατοίκων που επιθυμούσαν τις ονομασίες «Νέο χωριό» και «Άγιος Γεώργιος».

Αρχικά, ένα παράπηγμα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, με χώρισμα στη μέση, χρησιμοποιήθηκε για εκκλησία και σχολείο. Το πρώτο σχολείο κτίστηκε επί προεδρίας Πάντσιου Σταμάτη μεταξύ 1927-1929. Το σημερινό Δημοτικό Σχολείο κτίστηκε το 1965.

Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου που θεμελιώθηκε το 1936 και εγκαινιάστηκε το 1959. Στην ενορία υπάγεται το Ι.Π. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Πριν το 1930, το χωριό υπέφερε από λειψυδρία και οι κάτοικοι προμηθεύονταν νερό από το πηγάδι του « Ξέσκα». Αργότερα έγιναν γεωτρήσεις με αρτεσιανό νερό και χτίστηκαν «γυαλάκια» και πολύ αργότερα το πρώτο υδραγωγείο στην πλατεία του χωριού.

Μετά την εγκατάσταση των προσφύγων το χωριό αριθμούσε περίπου 200 οικογένειες. Στην απογραφή του 1940 καταγράφονται 2.208 κάτοικοι. Σήμερα κατοικούν περίπου 1100 κάτοικοι και λειτουργεί Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, και Λύκειο. Επίσης λειτουργεί Κοινοτικό ιατρείο και Τ.Ο.Ε.Β. Παλαιότερα υπήρχε Αστυνομικός Σταθμός και Τράπεζα.

Η έκταση της κοινότητας είναι 18.800 στρέμματα.

Η συχνή συγκοινωνία και το ηλεκτρικό ρεύμα που δόθηκε το 1955 έδωσαν ανάπτυξη στο χωριό με την οικονομία να στηρίζεται κυρίως στη γεωργία.
Αρχικά την Κοινότητα αποτελούσαν οι οικισμοί Γενίκιοϊ και Καρατζάκιοϊ (Μονοκκλησιά), που στο τέλος του 1963 αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα. Ο Προβατάς σήμερα είναι έδρα της Δημοτικής Ενότητας Καπετάν Μητρούση του Δήμου Σερρών.

(Από το αρχείο της εκπαιδευτικού με καταγωγή από τον Προβατά, Ξέσκα Φανουρίας)